สำหรับหินโบราณที่บ้านบานานั้น สร้างขึ้นจากหินแกรนิต มีประวัติความเป็นมาเป็น 2 กระแส ผู้อาวุโสในหมู่บ้าน เล่าว่าหินโบราณนี้นำมาจากตรังกานู เมื่อประมาณ 80 กว่าปีที่แล้ว โดยนำลงเรือมาที่บ้านบานา เรือดังกล่าวบรรทุกเกลือมาจากปัตตานีไปขายที่ตรังกานู เมื่อนำเกลือขึ้นจากเรือแล้ว ขากลับจึงได้นำหินนี้ถ่วงเรือมาจนถึงปัตตานี ในระยะแรกๆชาวบ้านได้ใช้หินนี้เป็นที่วางซักเสื้อผ้า ต่อมาจึงได้นำมาวางที่มัสยิด เพื่อใช้เป็นที่ชำระล้างทำความสะอาดเท้า ก่อนขึ้นไปบนมัสยิดเพื่อทำพิธีทางศาสนา ด้วยรูปลักาณ์ที่เป็นเสมือนรางรับน้ำและมีร่องระบายน้ำทิ้ง ทำให้ใช้ประโนยชน์เป็นที่ล้างเท้าได้ดี ขณะที่อีกกระแสหนึ่งระบุว่าหินโบราณชิ้นนี้ คือ ที่วางศวลึงค์ ตามความเชื่อของชาวฮินดู บางส่วนนับถือศาสนาพุทธ ในชุมชนบานาเองก็มีผู้คนหลายเชื้อชาติศาสนา ประชาชนเมื่อเข้ารับอิสลามในระยะแรกๆ ก็ยังมีพิธีกรรมเก่าๆหลงเหลืออยู่ แม้แต่กบัตริย์ที่เข้ารับอิสลามเป็นพระองค์แรกก็เพียงประกาศว่า จะไม่เสวยเนื้อสุกร และทรงเลิกนับถือบูชาเทพเจ้า เมื่อพระองค์สิ้นพระชนม์ สุสานของพระองค์ถูกประดับด้วยหินเสามี่สักลวดลายที่มีความหมาย ของความตาย และการเกิดใหม่ตามความเชื่อของชาวฮินดู-พุทธ ขณะที่อิสลามที่แท้จริงนัันจะไใ่เน้นการสร้างสัญลักษณ์ใดๆ ขึ้นมา

เรื่องราวเกี่ยวกับความเป็นฮินดูในปัตตานีระยะแรกๆนั้น ปรากฏในงานเขียนของนักเดินเรือชาวฮอลันดา ความตอนหนึ่งระบุว่า ในปี ค.ศ.1602 (พ.ศ.2145) เมื่อชาวฮอลันดาได้เริ่มเข้ามาอยู่ที่เมืองปัตตานี ได้พบเห็นศาลหลายแห่งมีรูปปั้นขนาดใหญ่รูปครึ่งคนครึ่งม้า ทาด้วยสีทอง มือข้างหนึ่งห้อยลง อีกข้างหนึ่งชูสูงขึ้น ทั้งสองข้างต่างมีมังกรสีทองข้างละตัว ทางด้านซ้ายและขวาของมังกร มีหินที่สลักเป็นรูปหญิงนางหนึ่งคนยกมือขึ้นฟ้า ภายในศาลแห่งที่สองก็คล้ายๆกัน ที่ต่างกันก็มีเพียงทาสีทองครึ่งหนึ่ง ทาสีแดงครึ่งหนึ่ง แห่งที่สามก็เหมือนกันอีก เพียงแค่มีด้ายสีทองประดับไว้ที่รูปปั้น หลังรูปปั้นมีรูปปั้นขนาดเล็กลงมาอีกตัวหนึ่งเป็นรูปคน บนหน้าผากมีเขาสองข้าง พวกนักบวชนับถือว่าเป็นเทพเจ้าช้างนั่นเอง สภาพที่มีการอธิบายเช่นนี้คล้ายกับอารยธรรมฮินดู ที่เกาะชวาในสมัยนั้นบางท่านจึงเชื่อว่าที่บานาหรือบันดาร์ ซึ่งเป็นท่าเรือของปัตตานี ในอดีตนั้นมีชุมชนฮินดู-พราหมณ์ อยู่หลายแห่ง ฐานศิวลึงค์ หรือหินโบราณที่พบอาจเป็นส่วนหนึ่งของสัญลักษณ์ดังกล่าว ร่องรอยหลักฐานอื่นๆ เช่น ปูนปั้นขนาดใหญ่แตกหักกระจัดกระจายอยู่ทั่วไป แต่เดิมอาจเป็นเทวรูปขนาดใหญ่ที่ล้มพังลงในเวลาต่อมา แม้ว่าหลักฐานเหล่านี้ยังไม่ได้มีการพิสูจน์ที่แน่ชัด แต่ก็เป็นวัตถุพยานที่ยืนยันได้ว่า บานาและกรือเซะในอดีตนั้นเป็นถิ่นที่อยู่ของผู้คนหลายเชื้อชาติหลายวัฒธรรม ควรที่จะได้รับความสนใจศึกษาค้นคว้าและส่งเสริมให้เป็นแหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์ทั้งในระดับท้องถิ่นและระดับภูมิภาคต่อไป