สุสานพระยาสายบุรี หรือสุสานมาราโหง หรือสุสานพระยาสุริยะสุนทร ตั้งอยู่หมู่ที่ 3 บ้านละเวง ตำบลดอนทราย อำเภอไม้แก่น จังหวัดปัตตานี เป็นที่ฝังศพเจ้าเมืองสายบุรีในสมัยการปกครองเจ็ดหัวเมืองหลายพระองค์ คือ ตนกูยาลาลุดดิน (นิเลอไบ) บุตรของรายาโต๊ะกี(นิเดะ) เจ้าเมืองสายบุรีคนก่อน และตนกูอัปดุล กอเดร์(นิกัลซิห์) ชื่อ "พระยาสุริยะสุนทร" หรือชื่อเต็มคือ พระยาสุริยะสุนทรบวรภักดีศรีมหารายามัตตาอัปดุลย์วิบูลย์ ขอบเขตประเทศมาลายู เป็นตำแหนงบรรดาศักดิ์ของเจ้าเมืองสายบุรี ที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้า ฯ แต่งตั้งผู้ที่ได้รับพระราชทานตำแหน่งเป็นคนแรก คือ ตนกูอับดุล มุตอเล็บ(นิเปะ) บุตรของตนกูยาลาลุดดิน หลังจากนั้นจึงยกเลิกตำแหน่งดังกล่าวในปี พ.ศ.2445 เนื่องจากมีการปฏิรูปการปกครองจากระบบหัวเมืองเป็นมณฑล เทศาภิบาล สุสานพระยาสายบุรีสองท่าน คือ ตนกูยาลาลุดดิืนและตนกูอับดุลย์กอเดร์นั้น สร้างด้วยหินแกรนิต ประกอบด้วยหินครอบและหินแกะสลักลวดลายสวยงามวางบนเนินสูง มองดูโดดเด่น สุสานหนึ่งหลักข้อความระบุปีฮิจเราะ 1285 ตรงกับ พ.ศ.2408 ซึ่งน่าจะเป็นปีเสียชีวิตของตนกูยาลาลุดดิน อีกสุสานหนึ่งตั้งอยู่ใกล้กัน แต่ไม่มีข้อความใดๆสลักไว้
มีลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ยาว ๕ เมตร กว้าง ๒ เมตร ก่ออิฐถือปูนมีสลักสวดลายบนฐานเป็นสายพรรณพฤกษา ด้านบนมีเสาหินแกรนิต (ตานอน) ๒ เสา ยอดเสามีหินทรงกลมซ้อนกัน ตัวเสาปรากฎลวดลายมีลักษณะเหมือนพื้นวังตามแบบศิลปะชวา สิ่งที่มีค่าทางโบราณวัตถุ คือ แผ่นไม้แกะสลักที่วางอยู่เหนือหลุมศพเป็นแผ่นไม้เนื้อแข็ง คล้ายกับไม้เคี่ยมแกะสลักเป็นนามพระนาบีมูฮัมหมัด เป็นอักษรอาหรับนามเดียว แต่เขียนเป็น ๒ ตัวอักษร อักษรหนึ่งเขียนแบบธรรมดา อีกอักษรหนึ่งเขียนกลับหลังแล้วนำมาชนกัน อักษร ดังกล่าวอยู่ในกรอบวงกลม |
